در سالهای اخیر به دلیل عادت‌های ناسالم غذایی در کودکان، سوء تغذیه در کودکان رایج شده است و همین امر موجب نگرانی خیلی از والدین می‌شود. ما در این مطلب به دلایل ابتلا به این بیماری و درمان سوء تغذیه در کودکان می‌پردازیم. با ما همراه باشید. شاید زمانی که واژه سوء تغذیه به گوشتان می‌خورد، نظرتان این باشد که سوء تغذیه بر اثر کمبود مواد مغذی در بدن به وجود می‌آید ولی این تصور غلط است؛ چون گاهی سوء تغذیه بر اثر دریافت زیاد نوع خاصی از مواد مغذی به بدن هم اتفاق می‌افتد.
سوء تغذیه( overnutrition): این نوع سوء تغذیه در واقع بر اثر تغذیه بیش از حد اتفاق می‌افتد. اگر کودک بیش از حد از موادمغذی مثل پروتئین، کالری یا چربی استفاده کند، مبتلا به این نوع بیماری می‌شود. در این صورت وزن کودک به میزان زیادی افزایش پیدا می‌کند و چاق می‌شود.
سوء تغذیه (undernutrition)
زمانی که بدن کودک به میزان کافی کالری، پروتئین یا ریزمغذی‌های غذایی و کالری دریافت نکند مبتلا به این نوع سوء تغذیه می‌شود. این نوع بیماری منجر به لاغر و کوتاه شدن قد می‌شود. در حال حاضر کودکان بسیاری از سوء تغذیه و پیامدهای ناشی از آن رنج می‌برند که یکی از عوامل آن ناآگاهی والدین در خصوص تغذیه کافی آنها می‌باشد. نوزادان مادرانی که برنامه غذایی آنها براساس مقادیر کافی مواد مغذی قرار داده شده، از نظر سلامت عمومی و قوای جسمانی بهتر از نوزادانی هستند که مادرانشان در دوران بارداری دچار کمبود غذایی بوده و برنامه نامناسب داشته‌اند.
درمان مفید برای سوء تغذیه
یک راه درمانی مفید برای سوء تغذیه طراحی یک رژیم غذایی سالم برای کودکان است که باعث بهبود این بیماری می‌شود.
شاید بپرسید شما چه نوع رژیم غذایی رو پیشنهاد می‌کنید؟
البته که این مسئله نیاز به مراجعه به پزشک دارد ولی ما در ادامه به طور کلی به مواد مقوی برای درمان سوء تغذیه در کودکان اشاره می‌کنیم.
همچنین بخوانید: دوران کودکی و تغذیه مناسب
غذاهای مفید برای سوء تغذیه
برخی از مادران همیشه این سوال را دارند که چه غذایی برای درمان سوء تغذیه وجود دارد. به همین جهت در ادامه به برخی از مواد غذایی که برای درمان سوء تغذیه بسیار مفید است، اشاره می کنیم:
· کربوهیدرات‌ها: برنج سفید، ماکارونی، سیب‌زمینی، گندم، جو و سرلاک
· پروتئین: تخم‌مرغ، ماهی، گوشت، لوبیاپخته، عدس
· مصرف به اندازه چربی و جذب ویتامین A ، D، E و K موجود در چربی‌ها به بدن: روغن، آجیل و دانه
· ویتامینها و مواد معدنی: میوه و سبزیجات
· موادغذایی سبوس‌دار: برنج قهوه‌ای، ساندویچ نان سفید، کیک گندم سیاه، نان گندم
· جذب کلسیم: شیر و محصولات لبنی
بیماریهای ناشی از سوء تغذیه
شاید برای شما جالب باشد که بدانید در هنگام دچار شدن به سوء تغذیه، چندین نوع بیماری هم در بدن کودک شروع به ایجاد شدن می کند و این
بیماری ها عبارتند از:
· اختلال در رشد جسمی و روانی کودک
· بروز بیماریهای کبدی، گوارشی- قلبی، عروقی
· بروز کم‌خونی
· بروز عقب‌ماندگی ذهنی به دلیل کمبود آهن و ید
· و…
· سوء تغذیه در کودکان ممکن است سبب مرگ آنها شود، بنابراین این مسئله را جدی بگیرید و اگر حس کردید کودک مبتلا به این بیماری شده، حتما برای درمان او اقدام کنید.
همچنین بخوانید : مقوی و مغذی کردن غذای کودک و روش های ساده و ارزان برای آن
علائم سوء تغذیه در کودکان
برای اینکه بتوانید سریعتر به درمان سوء تغذیه کودکان خود اقدام کنید، باید از علائم بروز این بیماری نیز آگاه باشید و به همین جهت در ادامه به علائم بیماری سوء تغذیه اشاره می کنیم و زمانی که چند مورد از این علائم را در کودکان خود مشاهده کردید، حتما برای درمان او اقدام کنید.
· اختلال در تنفس : کودک بر اثر این نوع بیماری دچار تنگی‌نفس، تپش قلب و بیماریهای تنفسی می‌شود.
· ابتلا به افسردگی و کاهش تمرکز : همانطور که می‌دانید عادت‌های سالم غذایی تاثیر زیادی روی اعصاب و روان دارد و بی‌توجهی به تغذیه مناسب امکان ابتلا به افسردگی را افزایش می‌دهد.
· احساس خستگی و کرختی: سوء تغذیه باعث می‌شود که کودک مدام خسته و کرخت باشد و حتی از بازی کردن و انجام فعالیت‌های روزانه امتناع کند.
· کاهش دمای بدن: بدن کودک بر اثر این نوع بیماری همیشه سرد است.
· ضعف سیستم ایمنی بدن: به دلیل سیستم ایمنی ضعیف، بدن او پتانسیل پذیرفتن هر نوع بیماری را دارد. علاوه بر این زمانی که به یک بیماری مبتلا می‌شود، زمان بهبود او طولانی‌تر از حد معمول می‌شود.
· کاهش ناگهانی وزن: وزن بدن کودک به طرز چشمگیری کاهش پیدا می‌کند و لاغر می‌شود.
مکمل سوء تغذیه
برای کودکان مبتلا به سوء تغذیه، مصرف مکمل‌های غذایی با مشورت پزشک خوب است، چون باعث افزایش سرعت بهبود بیماری می‌شود. مکمل‌های غذایی مطابق با سیستم بدنی بیمار تعیین می‌شود و پزشک در این خصوص تصمیم‌گیری می‌کند. البته هیچوقت مکمل‌ها نمی‌توانند جای غذا را پر کنند، بنابراین یک رژیم غذایی مناسب بهترین روش برای درمان بیماری سوء تغذیه در کودکان است.
متخصص تغذیه کودکان
آزمایش سوء تغذیه
تست خون ، تست پر آلبومین و تست آلبومین از انواع آزمایشاتی هستند که برای تشخیص سوء تغذیه توسط مراکز آزمایشگاهی انجام می‌شود. اگر علائم سوء تغذیه را در کودک خود مشاهده کردید قبل از اینکه برای درمان سوء تغذیه اقدام کنید به مراکز آزمایشگاهی سر بزنید و برای آزمایش اقدام کنید. محیط‌های آزمایشگاهی با ارزیابی میزان پروتئین، کلسیم، مواد معدنی و… موجود در بدن کودک، مبتلا بودن کودک یا عدم ابتلای او به سوء تغذیه را بررسی می‌کنند. اگر نتیجه آزمایش خبر از مبتلا شدن فرزند دلبندتان به این نوع بیماری را می‌داد، نگران نشوید. چون متخصصین تغذیه در سراسر کشور با رژیم‌های غذایی مناسب به درمان سوء تغذیه در کودکان می‌پردازند.
عوارض سوء تغذیه
سوء تغذیه و فقر غذایی باعث بروز بیماریهای گوناگون ، عدم رشد جسمی و روانی کودک ، وقفه در سیر تکاملی ، پیدایش اختلالات گوارشی و کبدی ، قلبی- عروقی ، دستگاه عصبی و … می‌گردد. توصیه‌های جهانی زیر کمکی برای والدین است تا بتوانند از سوء تغذیه کودکان خود ، حتی در کشورهای در حال توسعه و جوامع کم درآمد ، پیشگیری نمایند.
رژیم غذایی در دوران بارداری و شیردهی
خانمی که زندگی خود را با تغذیه ناکافی در دوران کودکی یا همراه با بیماری شروع کرده و به دوره جوانی پا می‌گذارد، نمی‌تواند دوران بارداری و شیردهی خوبی داشته باشد. زیرا در این شرایط که ذخایر بدنی او مصرف می‌شود، سو تغذیه مادر تشدید یافته و علاوه بر او سو تغذیه گریبان گیر فرزندش نیز می‌شود.
مادرانی که تغذیه ناکافی دارند، دارای اندازه بدنی کوچک هستند و رشدشان کامل نشده است و از طرف دیگر ذخایر بدنی این قبیل مادران ناچیز بوده و در معرض حملات عفونتهای انگلی می‌باشند. بنابراین به مادران توصیه می‌گردد که از یک برنامه غذایی متنوع که حاوی مقادیر کافی انرژی ، پروتئین ، املاح و ویتامین باشد، پیروی کنند و روند افزایش وزن مناسب داشته باشند. زیرا زنان چاق بیشتر مستعد عوارض و مشکلات حاملگی نظیر افزایش فشار خون ، مرگ جنین ، افزایش دوره حاملگی و … می‌باشند.
همچنین محدودیت انرژی در دوره حاملگی در زنان چاق باعث تولد نوزاد کم وزن می‌گردد. در صورتی که مواد غذایی مناسب در برنامه مادر وجود نداشته باشد، در دوران بارداری ممکن است کمبودهایی را در مادر بوجود آورد. این قبیل کمبودها بیشتر در خصوص کلسیم ، فسفات ، آهن و ویتامینها دیده می‌شود. در دوران شیردهی نیز با توجه به تغییرات مجموعه بدن ، میزان مورد نیاز انرژی و پروتئین و ویتامینها و املاح افزایش می‌یابد. برنامه غذایی دوران بارداری و شیردهی با توجه به سن و وزن مادر توسط کارشناس تغذیه تنظیم می‌گردد. مادران با مراجعه به بخش تغذیه بیمارستانها و دیگر مراکز می‌توانند برنامه غذایی خود را دریافت کنند.
تغذیه نوزاد در 6 ماه اول
از لحظه تولد تا حدود 6 ماهگی شیر مادر بهترین غذا و آشامیدنی برای رشد کودک است و وی را از اسهال و سایر بیماریهای شایع مصون نگه می‌دارد و در صورت تمایل مادر ، تغذیه با شیر تا 2 سالگی یا بیش از آن می‌تواند ادامه یابد. شیر دادن منظم و بلافاصله بعد از تولد ، با تکرار کافی و بدون استفاده از تغذیه کمکی همچنین می‌تواند دوره بدون تخمک‌گذاری مادر را افزایش داده، باعث پیشگیری از بارداری گردد. فاصله گذاری مناسب بین تولدها اثر بسیار زیادی روی سطح سلامت کودکان و پیشگیری از تمام شدن ذخیره‌های غذایی مادران دارد. اثر ضد باروری شیر مادر که می‌تواند احتمال زنده ماندن نوزادی که قرار است بعدا دنیا بیاید را بالا ببرد عامل بسیار خوبی برای جلوگیری از سو تغذیه است.
پیگیری وزن نوزاد
اندازه گیری اضافه وزن کودک در هر ماه نشان دهنده وضعیت سلامتی و رشد کودک است. مقایسه وزن کودک با وزن خودش در ماههای قبل قابل اهمیت است و کارت رشد این وضعیت را به درستی نشان می‌دهد. بنابراین اگر در عرض 2 ماه متوالی وزن کودک اضافه نشد، والدین و کارکنان بهداشتی باید هوشیار بوده و اقدام مناسبی را انجام دهند.
غذاهای کمکی در سن حدود 6 ماه
بیشتر نوزادان حدود 6 ماهگی ، علاوه بر شیر مادر به سایر غذاها نیازمند می‌شوند و شروع تغذیه کودکان با غذاهای نیمه جامد باید بتدریج انجام شود. زمانی که به کودک غذاهای جامد داده می‌شود لازم است شروع تغذیه غذاها بصورت تک‌تک باشد تا حساسیت کودک نسبت به مواد غذایی مشخص گردد. معمولا شروع تغذیه کودک با غلات به خصوص برنج به خوبی قابل تحمل است.
به تمامی غذاهای کودکان نباید شکر و نمک اضافه شود. زمان غذا دادن به کودک حائز اهمیت است. زیرا ممکن است بعد از غذای کمکی ، کودک تمایلی به شیر مادر نشان ندهد. سه نوبت غذا در روز و دو نوبت غذای کوچک بین صبح و عصر معمولا کافی است. به هر صورت طی روز نباید طفل بیش از 4 ساعت گرسنه بماند. ولی برای شب حتی تا 12 ساعت نیز بلامانع است.
تغذیه در 6 ماه دوم تولد نوزاد
طی 6 ماهه دوم زندگی ، کودکی که به طور طبیعی رشد نموده است ممکن است از شیر مادر یا شیر خشک، تغذیه مخلوط و مقداری از غذای معمولی خانواده استفاده کند. بعضی از شیرخواران غذاهای جامد را قبل از شیر و گروهی بعد از شیر ترجیح می‌دهند. غذای خاصی را که کودک از آن متنفر است نباید به زور و اصرار به او خوراند، بهترین راهنمای مقدار لازم غذا ، اشتهای کودک است.
نکته
با توجه به اینکه معده کودک کوچکتر از معده بزرگسالان است و نیاز به انرژی فراوان دارد، به کودک چندین بار در روز غذا بدهید و به سوپ ، فرنی یا پوره کودک ، سبزی له شده ، کمی روغن یا چربی اضافه کنید و هیچ وقت غذای کودک را برای چند ساعت نگه ندارید و همیشه از غذای تازه استفاده کنید. میوه‌ها را به صورت پوست گرفته شده یا پخته و له کرده به کودک بدهید. میوه‌ها معمولا اثر ملین دارند. سبزیهای تازه را به صورت پخته و له کرده مصرف کنید.
غذاهای نشاسته‌ای و تخم مرغ معمولا در نیمه دوم سال اول تجویز می‌گردند، ابتدا باید زرده تخم مرغ را سفت کرده آن را به غلات و غذاهای دیگر افزود. تخم مرغ را مثل تمام غذاهای جدید باید ابتدا به مقدار کم مصرف کرد و تدریجا مقدار آن را زیاد نمود تا به یک عدد زرده تخم مرغ در روز برسد. در موقع مصرف سفیده تخم مرغ برای جلوگیری از بروز حساسیت باید احتیاط لازم را نمود.
سیب زمینی ، برنج ، ماکارونی ، نان و غذاهای نشاسته‌ای ارزش انرژی زایی بالایی دارند و نباید قبل از غذاهای ضروری‌تر در تغذیه شیرخواران وارد شوند. سیب زمینی آب پز (پخته) که در شیر و کره نرم شود، غذای مطلوبی است. معمولا در 7 تا 8 ماهگی که طفل از جویدن غذاهای سفت‌تر خوشش می‌آید، می‌توان بیسکویت ، نان برشته و بیسکویت بدون شیرینی (کراکر) مصرف کرد که موجب می‌شود طفل جویدن را یاد گرفته و خودش را تغذیه نماید. گوشت منبع خوبی از نظر تامین پروتئین ، آهن و ویتامینها است. در ابتدا باید گوشت گاو تازه و چرخ کرده و پوره گوشت را مصرف کرد. اکثر شیرخواران به راحتی این غذاها را تحمل می‌کنند. شیرخواران گوشت را به صورت مخلوط با سایر غذاها ، بهتر قبول می‌کنند.
تغذیه کودکان پس از بیماری
بسیاری از بیماریهای عفونی مخصوصا اسهالهای مکرر و سرماخوردگی باعث کاهش اشتها و عدم جذب صحیح مواد غذایی می‌شود، و در صورت وقوع پی‌در‌پی باعث کاهش وزن و به تعویق افتادن رشد کودک می‌گردد. در این مواقع ضروری است به کودک غذاهایی داده شود که با اشتها بخورد. تغذیه با شیر مادر خیلی مهم است. پس از بهبود بیماری ، اگر وزن کودک کم شده است، لازم است غذای اضافی روزانه به مدت یک هفته یا بیشتر داده شود، تا کودک به وزن طبیعی خود باز گردد.
