هیدروسفالی در کودکان
هیدروسفالی به معنای افزایش حجم مایع مغزی نخاعی است و میتواند موجب افزایش فشار داخل مغز و ایجاد نقایص عصبی شدید و پایدار و حتی مرگ شود.
مایع مغزی نخاعی به شکل مداوم در مغز تولید میشود، در حفره ها و فضاهای داخل و دور مغز جریان می یابد و در نهایت در سیستم وریدی مغز جذب میشود. این روند در تعادل بین تغذیه بافت مغز و خروج مواد سمی از ان نقش اساسی دارد و به عنوان یک بالشتک نیز در محافظت مغز از ضربه های وارده موثر است.
علایم و نشانه های هیدروسفالی
- افزایش دور سر: در شیرخواران زیر ۲ سال که درزهای جمجمه باز هستند معمولا هیدروسفالی با افزایش شدید دور سر ( نسبت به منحنی رشد استاندارد) تظاهر میکند.
- سفت و برجسته شدن ملاج شیرخوار: این حالت نشانه افزایش فشار داخل جمجمه است
- سردرد: معمولا در صبح ها شدید تر است و یا کودک را از خواب بیدارمیکند و موجب اختلال عملکرد وی شده است
- تهوع و استفراغ: معمولا مداوم است و در بررسی های گوارشی انجام شده نیز علتی برای ان یافت نشده است.
- اختلال در تعادل و راه رفتن
- پس رفت تکامل کودک و یا افت تحصیلی و عملکردی
- تورم سر عصب بینایی و اختلال دید: مهمترین یافته در کودکان بالای دو سال است و در صورت شک به هیدروسفالی در این سنین حتما بایستی معاینه کامل چشم پزشکی انجام شود.
تشخیص هیدروسفالی در کودکان
- در صورت شک به هیدروسفالی در کودکان اولین قدم معاینه کامل بالینی توسط پزشک می باشد.
- عکس ساده جمجمه: در گرافی ساده جمجمه ممکن است نمایی شبیه ورقه مسی کوبیده شده(Copper Beaten ) دیده شود، هرچند با امدن روش های جدید این روش برای تشخیص هیدروسفالی تقریبا منسوخ شده است.
- سی تی اسکن مغز: این روش اطلاعات خوبی برای شدت هیدروسفالی میدهد.
- ام ار ای مغز: بهترین تکنیک برای بررسی هیدروسفالی است و اطلاعات بسیار دقیقی از علل ایجاد کننده ان نیز در اختیار پزشکان میگذارد
علل شایع هیدروسفالی در کودکان
- هیدروسفالی مادرزادی: معمولا نوزاد با ابعاد سر بزرگ به دنیا می اید و در بررسیها اغلب انسداد غیر طبیعی در یکی از مجاری مایع مغزی نخاعی در داخل مغز دیده میشود که ایجاد انسداد کرده است.
- هیدروسفالی مرتبط با میلومننگوسل: در شیرخواران دارای اختلال تشکیل نخاع معمولا هیدروسفالی شدید هم وجود دارد که نیاز به درمان جداگانه دارد. خوشبختانه با افزایش استفاده از اسید فولیک در بارداری در حال حاضر این نوع از هیدروسفالی به شدت در حال کاهش بروز است.
- هیدروسفالی در شیرخواران نارس: معمولا به دنبال خونریزی در بافت مغز ایجاد میشود و در غالب موارد نیاز به درمانهای متعدد و طولانی مدت دارد.
- هیدروسفالی مرتبط با تومور های مغزی: به خصوص در تومورهای مخچه کودکان دیده میشود و میتوان از اندوسکوپی جهت درمان ان استفاده کرد.
- هیدروسفالی به دلیل ضربه مغزی در کودکان: معمولا در ضربات مغزی شدید دیده میشود و اکثرا نیاز به تعبیه شانت مغزی دارد.
روشهای درمانی در هیدروسفالی کودکان
دو روش اصلی برای درمان هیدروسفالی شامل شانت گذاری و اندوسکوپی مغز میباشند
شانت مغزی
شاانت در حقیقت شامل لوله ای باریک از جنس لاستیکی مخصوص است که با بافت بدن سازگار میباشد. یک انتهای شانت در داخل یکی از بطن های مغز قرار داده میشود . انتهای دیگر ان پس از عبور از زیر پوست در داخل حفره شکم قرار میگیرد. مایع مغزی نخاعی اضافه از این طریق به داخل حفره شکم هدایت میشود و از انجا جذب میشود.
عمل شانت گذاری معمولا ریسک اندکی دارد ودر اغلب اوقات با اطمینان بالا توسط جراحان مغز و اعصاب انجام میشود، اما مساله مهم در رابطه با شانت مغزی عوارض دراز مدت ان است که شامل عفونت شانت و اختلال عملکرد ان میباشد.
- کودکان دارای شانت مغزی بایستی معاینات سریال از نظر نرمال بودن عملکرد شانت داشته باشند و معمولا توصیه به عدم انجام ورزشهای مستعد به ضربه در انها میشود.
- در صورت انجام ام ار ای در کودکان دارای شانت مغزی قابل برنامه ریزی، حتما بایستی تنظیم فشار مجدد شانت انجام شود.
اندوسکوپی مغز
در این روش با کمک یک دوربین بسیار کوچک، جراح به داخل بطنهای مغز دسترسی پیدا میکند و یک مسیر فرعی جهت خارج شدن مایع مغزی ایجاد میکنند. در این روش دیگر نیازی به تعبیه جسم خارجی در بدن نیست. اما نکته مهم در این روش اینست که تنها در بعضی از انواع هیدروسفالی کاربرد دارد و نمیتوان از ان در همه بیماران استفاده کرد.
اندوسکوپی مغز نسبت به تعبیه شانت مغزی ریسک حین عمل بالاتری دارد و عمل حساس تری محسوب میشود ولی در صورت موفقیت، از عوارض طولانی مدت شانت مغزی اجتناب میگردد.
افزایش دور سر خوش خیم ارثی
این حالت عموما با هیدروسفالی اشتباه گرفته میشود . شیرخواران مبتلا معمولا با دور سر بزرگ مراجعه میکنند. در معاینه ملاج انها برجسته نیست و تکامل نرمال دارند. در پرس و جو از والدین نیز معمولا در افراد فامیل، بستگان با دور سر بزرگ وجود دارند. در بررسی رادیولوژی هم شواهدی به نفع هیدروسفالی شدید وجود ندارد.
این حالت ماهیت خوش خیم دارد و معمولا پس از ۶ ماه روند رشد دور سر شیرخوار نرمال میشود و بسیار مهم است که به درستی تشخیص داده شود و از جراحی بی مورد در کودک پرهیز شود.
