دروغگویی یک ناهنجاری اخلاقی- اجتماعی است که در بعضی مواقع، انحراف روانی نیز قلمداد می‌شود. با توجه به گستردگی ابعاد دروغ و کشیده شدن آن به حوزه‌های مختلف اجتماعی و روانی، دروغ یکی از مسائل مهمی است که در بحث تربیت، باید از دوران آغازین تولد بدان توجه نمود. همه‌ی ما می‌دانیم که دوران کودکی، یک دوران پرتنش و پر از وهم و خیال است که در آن ممکن است هر کودکی وادار به دروغ گفتن بشود. به طور کلی زمانی که کودکان در سن ۴ سالگی پا می‌گذارند، دنیایی از شبهه و تحریف را در مقابل خود می‌بینند که تشویق به دروغگویی می‌شوند. پس دروغگویی در کودکان ۴ ساله امری طبیعی است.
گاهی اوقات کودکان به دلیل سنی که دارند، ممکن است برخی از واقعیت‌ها را خیال بپندارند و موضوعات غیر واقعی در این باره را به اشتراک با بزرگترها بگذارند. حال آنکه باید بدانید این توهمات ماندگار نیست و نمی‌توانیم گفتن خیالات را دروغ گویی بنامیم. به هر حال بسیاری از افراد به دنبال این هستند که بدانند کودکان چرا دروغ می‌گویند. در ادامه با ما همراه باشید
روانشناسی دروغ در کودکان
به لحاظ روانشناسی، کودک در سنین سه یا چهار سالگی با دروغ آشنا می‌شود. اما در آغاز این آشنایی، کودک اصلا متوجه نیست که دارد دروغ می‌گوید؛ زیرا در آغاز، دروغ‌های کودک به بُعد تخیل او باز می‌گردد. کودک با داستان‌هایی که از سر تخیل ابراز می‌کند، دروغ می‌گوید؛ بدون آنکه قصد دروغگویی داشته باشد. در واقع کودک چنین می‌پندارد که زبان، ابزار قدرتمندی برای اوست و با در اختیار داشتن این ابزار می‌تواند با حقایق بازی کند. پس کودک می‌کوشد تا تخیلات خود را به دنیای حقیقی وارد کند. این همان آغاز دروغگویی کودک است. البته این دروغ‌ها برای او بازی محسوب می‌شوند و حس شادی و هیجان به کودک می‌دهند. پس کودک در ابتدا ناآگاهانه و به صورت ناخودآگاه دروغ می‌گوید.
این دروغ‌ها که در اصل از تخیل کودک ناشی می‌شوند، خطرناک نیستند. بلکه دروغ در کودکان زمانی خطرناک می‌شود که کودک رفته رفته قدرت تشخیص پیدا می‌کند و تدریجاً به درکی از خوب و بد رفتارها می‌رسد؛ یعنی دیر یا زود کودک می‌آموزد که دروغ گفتن بد است. در این مواقع باید به کودک گوشزد کرد که صداقت و راستی ارزش‌های مهمی در زندگی فردی و اجتماعی هستند. برای نشان دادن این موضوع باید در قالب داستان و یا به صورت عملی این مسئله را به کودک آموزش داد.
همچنین بخوانید: ۵ جمله مخرب برای ذهن کودک
نکتۀ مهم که در تربیت کودکان به طور کلی باید به آن توجه داشت
این است که کودک به شدت از اطرافیان خود الگوپذیری می‌کند. این مسئله در مورد دروغگویی هم صدق می‌کند؛ به‌ویژه چون نزدیک‌ترین و محبوب‌ترین افراد برای کودکان، والدینشان هستند؛ لذا به راحتی تحت تأثیر آنها قرار می‌گیرند.
از این‌رو والدین با صداقت و دروغ نگفتن به کودک، به صورت عملی صداقت و راستگویی را به او آموزش می‌دهند. گاهی والدین در هنگام دروغ گفتن به همسر و اطرافیان خود، متوجه نیستند که فرزندشان با چه دقت نظری به رفتار آنها توجه داشته و از آنها الگوبرداری می‌کند. پس بهترین روش آن است که سعی کنید در زندگی خود با صداقت عمل کنید و رو راست باشید.
دروغ نوعی ناهنجاری اجتماعی محسوب می‌شود. پس برای موفقیت فرزند لازمست صداقت را به او بیاموزیم. اما گاهی علی‌رغم تلاش والدین در آموزش کودک و همچنین رعایت اصل صداقت در زندگی عملی، شاهد دروغگویی فرزند خود هستیم. علل و ریشه‌های دروغگویی کدامند و خانواده ها چگونه می توانند جلوی این رفتار ناپسند فرزند خود را بگیرند؟
همچنین بخوانید : اهمیت توجه به سلامت روان کودکان
علل دروغگویی کودکان
پیش‌تر گفته شد کودکان تخیل قوی‌ای دارند. از این‌رو در سنین ابتدایی کودکان مرز بین دروغ و واقعیت را نمیتوانند تشخیص دهند. پس در سه یا چهار سالگی، کودک بدون آگاهی از اینکه دروغ چیست، به دلیل روحیۀ همراه با تخیل خود دروغ می‌گوید. در این مواقع نباید به سرزنش کودک پرداخت و اسم تخیلات کودک را نباید دروغ بگذاریم؛ زیرا براساس آنچه گفته شد، به لحاظ روانی، دروغگویی نشانۀ رشد کودک است.
اما رفته رفته باید در قالب داستان‌های آموزشی به او ارزش صداقت و راستگویی را آموخت. از طرفی در هنگام خطا یا اشتباه کودک، نباید کودک را تنبیه کرد. تنبیه کودک باعث می‌شود تا کودک رفته رفته عملکردهای خطای خود را کتمان کند و دروغ بگوید. پس یکی از عوامل دروغگویی در کودکان ترس از مجازات و تنبیه شدن است. پس اگر به کودک خود بیاموزیم که صداقت یک اصل اساسی در زندگی است و یک ارزش است، زمانی که او با صداقت از خطاهای خود سخن می‌گوید و اشتباهات خود را به گردن می‌گیرد، نباید او را تنبیه کنیم؛ چون او اینگونه می‌فهمد که صداقت او باعث تنبیه او شده است. در حالی‌که اگر دروغ می‌گفت و کتمان می‌کرد، تنبیه نمی‌شد. پس به تدریج برای رهایی از تنبیه، به دروغ گفتن روی می‌آورد.
یکی دیگر از ریشه‌های دروغگویی، سرکوب کردن کودک و بی‌توجهی به اوست. گاهی کودکان برای آنکه مورد توجه و تشویق والدین قرار گیرند، به دروغ پناه می‌برند. اما باید در همۀ این موارد دقت داشت که جلوی این مسائل گرفته شود و دوستانه، در قالب داستان و… به راستگویی تشویق شوند؛ زیرا به تدریج دروغگویی می‌تواند به صورت اختلال روانی در کودک باقی بماند و در زندگی اجتماعی او در آینده برای خود و اطرافیانش دردسر آفرین شود.
همچنین بخوانید : از کجا بفهمیم که فرزندمان نیاز به روانشناس کودک دارد؟
علائم و نشانه‌های دروغ گویی در کودکان
برای پی بردن به دروغ گویی در کودکان ۵ ساله یا کودکان دبستانی و …، علائمی شناسایی شده‌اند. این علائم و نشانه‌ها تا کودکاحد زیادی می‌توانند خانواده‌ها و والدین را از این امر آگاه کنند تا راه‌های درمان آن را به کار ببندند. برخی از علائم دروغ گویی در کودکان عبارتند از:
- همان طور که گفتیم، یکی از دلایل دروغگویی در کودکان این است که آنها در سنین پایین توانایی تشخیص حقیقت و از خیال را ندارند و به گفتن دروغ رو می‌آورند.
- طبق تحقیقات به عمل آمده، بیشتر اوقات کودکانی که در مقطع پیش دبستانی هستند، توجه و تمرکز کافی ندارند. پس می‌توانیم نداشتن توجه و تمرکز را یکی از دلایل دروغ گویی در کودکان پیش دبستانی بدانیم چرا که این کودکان هنوز در دنیایی از خیال و وهم به سر می‌برند.
- اگر والدین یا الگوهای تربیتی یک کودک به راحتی دروغ بگویند و این کار برای آنها به یک عادت تبدیل شده باشد، رفته رفته کودک نیز از آنها الگو می‌پذیرد و دروغگو می‌شود.
- تصور کنید والدین یک کودک می‌خواهند از او حرف بکشند اما کودک توانایی بیان جزئیات یک مسئله را ندارد. همین امر باعث می‌شود که کودک شما دروغ بگوید.
- ترس از تنبیه نیز یکی از اصلی‌ترین دلایل رو آوردن کودکان به دروغگویی است.
- گاهی اوقات کودکان در تلاش هستند که استقلال خود از والدین را به رخ آنها بکشند. در چنین شرایطی با تحریفاتی که به عمل می‌آید، کودک نمی‌تواند به خوبی احساسات و هیجانات خود را بروز دهد و دچار دروغگویی می‌شود.
همچنین بخوانید : نکات طلایی پرورش کودک شاد
دروغگویی در کودکان و راه های درمان آن
امروزه روانشناسان با مطالعه‌ی رفتار چنین کودکانی، راه‌های درمانی را برای اصلاح این رفتار ارائه کرده‌اند:
- بسیاری از دروغگویی‌هایی که امروزه صورت می‌گیرد، به علت واکنش نادرستی است که والدین از خود نشان می‌دهند. اگر شما نتوانید خشم خود را کنترل کنید و کودک خود را کتک بزنید، مسلما کودک هم برای فرار از این موقعیت دروغ می‌گوید. پس سعی کنید که واکنش‌های درستی در مواجهه با اتفاقات مختلف از خود بروز دهید.
- همیشه الگوی فرزندان خود باشید تا از دروغگویی خودداری کنند. الگو بودن به این معناست که با رفتار درست خود، آنها را نیز به درست رفتار کردن وادار کنید.
- اگر کودک حس کند که شما همیشه حامی او هستید، هیچگاه به شما دروغ نخواهد گفت. پس پشتیبان او باشید و او را نترسانید.
