اختلال وسواس فکری-عملی(OCD) در کودکان چگونه است؟

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) بیماری است که باعث می شود بچه ها افکار ، احساسات، تصاویر و ترس های دائمی و مزاحم داشته باشند.بیشتر کودکان وسواس های خود را به شکلی بسیار مشابه با اضطراب توصیف میکنند.

OCD برای رفع وسوس و اضطراب، بچه ها را به انجام رفتاری به نام “اجبار” سوق میدهد(که به آن ها تشریفات نیز گفته می شود).

اختلال وسواس فکری در کودکان چه نشانه‌هایی دارد؟ درمان اختلال وسواس فکری عملی در کودکان قابل درمان است؟ این دو سوالی است که در این مقاله قصد داریم به آن پاسخ دهیم. اختلال وسواس فکری یک مسئله رایج در بین کودکان در سنین مدرسه یا پایین‌تر است. بسیاری از والدین تصور می‌کنند که باید صرفا به سلامت جسم کودک توجه کنند. آن‌ها معتقدند که اکثرا کودکان از لحاظ روحی مشکلی ندارد و به حال خودشان بازی می‌کنند اما اینطور نیست، کودکان هم شبیه بزرگسالان با مشکلات روحی بسیاری روبرو هستند که اختلال وسواسی فکری عملی  یکی از رایج‌ترین آنهاست.

وسواس چیست؟

ترس هایی است که کودکان مبتلا به OCD نمی توانند فکر کردن به آن ها را متوقف کنند. آنها ممکن است متوجه شوند که افکارشان منطقی نیست ، اما با این وجود نسبت به موارد خاصی احساس اضطراب می کنند.

این ترس ها ممکن است شامل این موارد باشد:

-نگرانی درباره مریضی، آسیب ، مرگ خودشان یا اعضای خانواده

– اینکه آن ها حرف بدی زدند ، فکر بدی داشتند یا اشتباه کردند

– ترس کودک در مورد نقض قوانین و احساس گناه در مورد انجام کاری بد

– نگرانی کودک درباره تمیزی، کثیفی و میکروب‌ها

– وسواس درباره صاف بودن اشیا، تقارن و جفت بودن، یا قرار گرفتن دقیق شیء در یک جا

– اعتقاد افراطی به اینکه بعضی چیزها خوش شانسی یا بد شانسی می‌آورند

نکته: متداول ترین وسواس در کودکان،آلودگی و ترس از آسیب به خود و دیگران است.

همچنین بخوانید: بهبود سلامت روان کودک 

نشانه های وسواس فکری در کودکان چیست؟

اغلب کودکانی که به این بیماری مبتلا هستند، رفتارهایی دارند که پیش از مراجعه به روانشناس می‌توانید با مشاهده آن‌ها در خلقیات فرزندتان از وجود این اختلال در کودک خود آگاه شوید. این نشانه های عبارتند از:

1. مدام مضطرب هستند و عزت نفس پایینی دارند.
2. یک کار را بارها تکرار می‌کنند و ممکن است از انجام چند باره آن کار خسته شوند ولی باز هم تکرار می‌کند چون حسی در درونشان می‌گوید که باید این کار را تکرار کنند.
3. اکثر کودکان که مبتلا به وسواس فکری عملی هستند پیش از خروج از خانه بارها چک می‌کنند که همه چیز سرجایش باشند و حتی توجه دارند که اتاقشان تمیز باشد و همه چیز سر جایش باشند.
4. کودکان مبتلا به این بیماری روی تمیزی و حفاظت از وسایلشان حساس هستند.
5. بعضی از این کودکان مدام دست‌ها و وسایلشان را می‌شویند و در ذهن خود از میکروب‌ها دوری می‌کنند.
6. کودکانی که به سن تکلیف رسیدند و به این بیماری مبتلا هستند به شدت روی مسائل عقیدتی حساسند.
7. این نوع کودکان مدام احساس گناه و عذاب وجدان دارند و بیشتر حالت منزوی دارند.

اگر هر یک از این موارد را در رفتار فرزندتان دیدید بدون جبهه‌گیری برای درمان آن اقدام کنید.  لطفا این مسئله را جدی بگیرید و نگویید اینکه چیز مهمی نیست و از سرش می‌افتد. اختلالات به این شکل در روان کودک شما تاثیر منفی می‌گذارد و ممکن است منجر به بروز مشکل در بزرگسالی شود، بنابراین حتما به مشاوره رجوع کنید.

همچنین بخوانید : مشاوره آنلاین تصویری با بهترین متخصصان کودک ایران

اجبار چیست؟

رفتارهای مکرر،هدفمند وعمدی (مثل شستن دست) و اعمال ذهنی(مثل تکرار واژه ها به آرامی) هستند که در پاسخ به وسواس فکری اجرا می شوند.

برای مثال در وسواس کثیفی،کودک به عنوان راهی برای کاهش اضطراب،خود را ملزم به تمیز کردن مکرر و شست و شو و بررسی عدم وجود گرد و غبار کرده است.

کودکان مبتلا به وسواس فکری-عملی اعتقاد دارند که با انجام اجبارها و تشریفات میتوانند از اتفاقات بد جلوگیری کنند.

انواع اجبار در کودکان:

– شستن و تمیز کردن

-پاک کردن اشیاء، پاک نویس کردن، بارها و بارها انجام دادن کاری

-تکرار یک کلمه، پاراگراف یا مطالعه یک قسمت بارها و بارها

-چک کردن‌های مکرر مثل چک کردن قفل بودن در، چک کردن تکالیف خانگی یا روشن و خاموش بودن چراغ

-خوردن، پوشیدن، یا انجام کارها به یک شکل به خصوص

-گرایش به “عددخوش شانسی” و اجتناب از عدد “بدشانسی”

نکته:متداول ترین اجبارها در کودکان،شستن،حمام کردن،تکرار،بازبینی و مرتب کردن است.

درمان اختلال وسواس فکری در کودکان

روانشاسان دو روش رایج را در خصوص درمان اختلال وسواس فکری در کودکان به کار می‌گیرند. در ادامه به این دو روش می پردازیم:

1.    رفتار درمانی:

در این روش درمانگر با کودک ارتباط نزدیک می‌گیرد تا کودک ریز به ریز رفتارهایش را برای او توضیح دهد و در خصوص افکار در سرش با درمانگر صحبت کند. ابتدا درمانگر سعی می‌کند کودک را درک کند و سپس با درنظر گرفتن اینکه کودک مضطرب نشود در خصوص درمان او اقدام کند. یکی از روش‌های درمانی این است که درمانگر به کودک یاد بدهد که به افکارش توجه نکند. یعنی مثلا از کودکی دچار وسواس فکری عملی است می‌خواهد که دست‌هایش را بر اثر گل‌بازی کثیف کند و تا پایان گل بازی دست‌هایش را نشوید.

2.    شناخت درمانی:

در این روش درمانگر تلاش می‌کند که احساسات کودک را در مورد فکری که در سر دارد یا عملی که انجام می‌دهد تغییر دهد. مثلا اگر کودک هنگام خمیر بازی بارها دستش را می‌شوید به او می‌فهماند که این خمیر آلوده نیست و با مواد بهداشتی تهیه شده.

نکته: در کنار روانشناس استفاده از جوشانده‌های آرامبخش طبق نظر پزشک متخصص یا متخصص طب سنتی به کاهش اضطراب کودکان کمک می‌کند البته در خصوص صحت این روش‌ها، تضمینی نیست.

تست وسواس فکری کودکان

روانشناسان برای تشخیص وسواس فکری عملی کودکان از تست‌هایی استفاده می‌کنند که انجام این تست‌ها توسط کودکان، بروز این بیماری در کودک را آشکار می‌کند . روانکاو می‌تواند با شناخت نوع وسواس کودک بر اساس تست وسواس فکری کودکان نسبت به درمان آن اقدام کند

علل و دلایل بروز وسواس فکری در کودکان

• نحوه تربیت والدین و رفتار افراد خانواده با یکدیگر نقش مهمی را در شکل‌گیری ذهنیات کودک ایفا می‌کند. مثلا والدینی که مدام کودک را از خدا، جهنم و… می‌ترسانند، کودکان را روی مسائل دینی حساس می‌کنند.
• عوامل ژنتیکی هم در بروز بیماری وسواس فکری در کودکان نقش موثری را ایفا می‌کند. به گفته روانکاوان، کودکانی که یکی از والدینشان مبتلا به وسواس هستند، حدود 4 تا 8 درصد بیشتر از سایر کودکان در معرض این بیماری هستند.
• برخی از پزشکان معتقدند که کمبود سروتونین در مغز کودکان در شیوع این بیماری تاثیرگذار است.

اگر متوجه شدید که فرزند دلبندتان مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی است، او را درک کنید و برای درمان بیماری او اقدام کنید. سعی کنید همراه کودکانتان باشید و با او همدلی کنید.

کودکان مبتلا به OCD چه حسی دارند؟

این کودکان معمولاً نسبت به بزرگسالان بینش کمتری نسبت به وسواس خود دارند و ممکن است هنوز توانایی درک ماهیت غیر منطقی افکار خود را نداشته باشند.

بسیاری از کودکان به دلیل ماهیت عجیب و غریب و بی معنای وسواس ،سعی میکنند عادت های خود را پنهان کنند،به ویژه در موقعیت های اجتماعی یا مدرسه. آنها ممکن است نگران باشند که دیگران آنها را بخاطر ترس و آداب و رسومی که دارند اذیت و  آزار کنند.

کودکان مبتلا به OCD نمی توانند تمرکز خود را روی وسواس خود متوقف کنند. آنها احساس می كنند كه باید تشریفاتی را انجام دهند تا از اتفاقات بدی كه نگران آن هستند جلوگیری کنند. برای برخی از کودکان ، انجام یک سری تشریفات تنها زمانی است که احساس می کنند “همه چیز خوب است”.

والدین چگونه متوجه شوند؟

گاهی اوقات ، والدین ممکن است متوجه مشکلاتی شوند که ممکن است نتیجه OCD باشد.

این کودکان:

– در تمرکز روی کار مدرسه ، یا لذت بردن از فعالیت ها مشکل دارند.

– تحریک پذیر ، ناراحت یا مضطرب هستند.

– در تصمیم گیری یا انتخاب، مشکل دارند.

– انجام کارهای روزمره بیش از حد طولانی است: مانند لباس پوشیدن ، آماده کردن کوله پشتی ، تکمیل تکالیف یا دوش گرفتن.

– کار های خود را بارها و بارها بررسی می کنند.

– اگر نتوانستند چیزی را درست انجام بدهند یا سرجایش بگذارند ، ناراحت شده واضطراب میگیرند.

– اصرار زیادی دارند  که والدین دقیقا همان کاری را که گفته اند،انجام دهند.

– به نظم و تقارن بیش از حد  اهمیت می دهند.

همچنین بخوانید: بررسی نشانه های نیاز کودک به روانشاس

وسواس در کودکان چگونه درمان می شود؟

وسواس در کودکان قابل درمان است و درمان به آن ها این امکان را می دهد که زندگی مطلوب و ثمربخشی داشته باشند.اختلال وسواس بهتر است با استفاده از نوعی رفتار درمانی شناختی (CBT) به نام مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP) توسط یک روان درمانگر کودک درمان شود.

در روش مواجهه و پیشگیری از پاسخ ، بچه ها یاد می گیرند که بدون نگرانی و اضطراب در مقابل اجبارها (پیشگیری از پاسخ) ،با ترس خود (مواجهه) روبه رو شوند.

روان شناس یا مشاور، کودک را در این روند راهنمایی می کند و به کودکان می آموزد که می توانند با وسواس و اضطرابشان ،بدون نیاز به انجام اجبار ها و تشریفات مواجه شوند وآن ها را از بین ببرند.

اگر علائم کودک بسیار شدید باشد و یا فقط ERP(مواجهه و پیشگیری از پاسخ) به آن کمک نکند ، ممکن است داروی روانپزشکی در نظر گرفته شود.

داروها فقط باید توسط پزشک متخصصی(مانند متخصص اطفال یا روانپزشک) تجویز شود که تجربه کار با کودکان و نوجوانان را دارد و در حالت ایده آل با همکاری روان درمانگر ، یک برنامه درمانی مکمل را برای کودک تهیه کنند.

روی هم رفته ، ERP و دارودرمانی به عنوان درمان های “خط اول” برای OCD در نظر گرفته می شوند.

والدین چه کاری می توانند انجام دهند؟

در اینجا کارهایی وجود دارد که می توانید برای کمک به فرزند خود انجام دهید:

1-تلاش کنید تا جوی آرام و ایمن برای کودکتان فراهم کنید.

سخت گیری های مکرر وبی جا، کمال طلبی والدین و داشتن انتظارات بالاتر از سطح سن کودک و توان او، عدم گذشت در برابر خطاهای کودک، تنبیه و وجود جو مستبدانه و انعطاف ناپذیر، ریشه های وسواس را در کودکان تشدید می کند. از کودکتان انتظارات فراتر از حد توانشان نداشته باشید و در برابر خطاهای کودک و غیرمنعطف و تنبیه گر بر خورد نکنید.

2-با کودک خود در مورد اتفاقات صحبت کنید.

به او اطمینان دهید که این افکار و عادات رایج اند و اکثر مردم تجربه آن را دارند. یک مثال از خودتان بزنید که مثلا قبل از خواب لامپ ها و در و پنجره را چک می کنید. به سخنان او خوب گوش کرده و به آن اهمیت بدهید. به او بگویید که می دانید ترک کردن این عادات ابتدا کمی دشوار است.مثلا بگویید: “من متوجه می شوم که نگرانی روکش های تختت صاف باشد ، لباس ها صافِ صاف و کفش هایت باید به صورت ردیف باشد و میدونم اگر نتونی این کارها را به همین ترتیب انجام بدی، دچار استرس می شوی.”

بگویید ممکن است چیزی به نام وسواس باعث نگرانی هایت شود. به کودک خود بگویید که با رفتن پیش پزشک می توان فهمید که چه چیزی درجریان است. به او اطمینان دهید که اوضاع بهتر می شود و می خواهید به او کمک کنید.

3- از  یک روانپزشک یا روانشناسِ کودک وقت ملاقات بگیرید.

4- در روند درمان کودکتان مشارکت فعال داشته باشید.در مورد اینکه والدین چگونه میتوانند به کودک  مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی کمک کنند، هرچه می توانید بیاموزید و مطالعه کنید. غلبه بر OCD یک فرآیند است. به تمرین هایی که درمانگر میدهد ، پایبند باشید.

منبع:کتاب روان شناسی مرضی کودک (اختلال های رفتاری – هیجانی دوران کودکی و نوجوانی)

https://kidshealth.org/en/parents/ocd.html